Vandaag precies honderd jaar geleden, op 20 februari 1922, publiceerde het Nieuwsblad van het Noorden onder de kop ‘Gemeentelijk Nieuws’ een kort bericht, waarin werd gemeld dat het ministerie van Oorlog een terrein, “gelegen aan de Hoogen Heereweg in de Appelbergen te Harendermolen” voor dertig jaar had verpacht aan de heer Harms uit De Punt. “De heer Harms denkt op dit terrein een kiosk te plaatsen,” zo gaat het bericht verder.
NvhN, 20-2-1922
Gemeld wordt dat het zou gaan om een stuk grond van circa 12 hectare, maar dat zou daags daarna moeten worden gecorrigeerd: het perceel mat 12 are, 1200 vierkante meter.
NvhN, 21-2-1922
Het was het begin van de kiosk die we nu kennen onder de naam Paviljoen Appèlbergen.
Het uitgeven onder erfpacht van dit stuk terrein door het ministerie is opmerkelijk, want nog maar zes jaar eerder waren deze en andere gronden in de Appèlbergen na een (deels) moeizame onteigeningsprocedure in handen van de staat gekomen, dat hier een militair oefenterrein wilde inrichten. Na het nodige gedoe over de prijs waren de meeste grondeigenaren in 1916 akkoord met de onteigening van hun percelen door Defensie, maar één grondbezitter, mevrouw Anna Maria Antoinette Geertruida Holthuis weigerde haar grond, gelegen ten westen van de Hoge Hereweg, te verkopen. Pas na een verloren rechtszaak moest mevrouw Holthuis instemmen met de onteigening tegen de door een taxateur vastgestelde prijs. En juist één van haar percelen werd zes jaar later alweer door het ministerie aan de heer Harms verpacht.
Vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw werd de Appèlbergen populair als toeristisch uitstapje. De gebroeders Lukas en Katharinus Harms zagen de potentie van het gebied en wilden er een zaak beginnen waar eten en drinken werd verkocht. In 1924 werd de kiosk gebouwd en geëxploiteerd onder de naam ‘Kiosk Appelberg’.
Zo zag de kiosk er in de begindagen uit; bron: Harense Historisch Kring Old Go
In De geschiedenis van de Appèlbergen* (waaraan dit stukje deels is ontleend) wordt beschreven dat de kiosk in 1932 werd verbouwd en dat het vanaf de Tweede Wereldoorlog een theehuis werd genoemd. Sinds 1975 staat het bekend onder de huidige naam, Paviljoen Appèlbergen.
Nog altijd bevindt zich bij het paviljoen een kiosk, een uitgifteloket voor eten en drinken, tegenwoordig in de vorm van een reusachtige plastic ananas. De uitspanning heeft toch al een voorkeur voor felgekleurde plastieken objecten, zoals een blauwe dolfijn als afvalbak en speelvoorzieningen als een roze olifant en een blauw-gele schildpad (?). Het paviljoen stond ook bekend om zijn twee meter hoge plastic beer, in de buik waarvan een afvalbak was verwerkt, die bij de ingang aan de Hoge Hereweg stond opgesteld. Deze markante beer werd in 2010 door brandstichting verwoest.
*) De geschiedenis van de Appèlbergen; hoe een landschap zijn verleden weerspiegelt, G. Schilder-Hutten; Harener Historische Reeks 17, 2011